Van moldaviet tot fulguriet, hoe vormt natuurlijk glas?
- Geplaatst op
- Door Bart Verboven
- Geplaatst in agni manitite, fulguriet, Libisch glas, moldaviet, natuurlijk glas, obsidiaan, tektiet, trinitiet
Wanneer we aan glas denken, stellen velen van ons zich dit voor als een door de mens gemaakt product dat we dagelijks gebruiken. Maar wist je dat de natuur ook haar eigen versies van glas kent? Inderdaad! Vulkanen, bliksem en zelfs meteorieten spelen allemaal een rol in het vormen van natuurlijk glas. En geloof het of niet, zelfs de allereerste atoombom heeft ooit onbedoeld glas geproduceerd. Benieuwd hoe dat zit? Lees dan snel verder!
Wetenschappelijke definitie van glas
Wetenschappelijk gezien is glas niet zomaar een materiaal. Het is een unieke toestand van materie. Wanneer een gesmolten substantie razendsnel afkoelt voordat er een kristallijne structuur kan vormen, krijgen we glas. In tegenstelling tot kristallen, waar atomen zich in een geordend patroon bevinden, hebben de atomen in glas niet de tijd gehad om zich zo te organiseren. Daarom wordt glas vaak beschreven als een 'stijve vloeistof'.
Voorbeelden van natuurlijk glas
In de natuur vinden we prachtige voorbeelden van dit fenomeen. Neem bijvoorbeeld obsidiaan, ook wel bekend als vulkanisch glas. Dit is gesteente dat zo snel is afgekoeld dat het een glasachtige structuur heeft. Dan hebben we tektieten zoals moldaviet en Libisch glas, die zijn ontstaan door de immense hitte en kracht van meteorietinslagen miljoenen jaren geleden. En laten we fulgurieten niet vergeten, die ontstaan wanneer bliksem zand raakt, resulterend in broze buizen van gesmolten zand. Laten we eens nader kijken naar de verschillende soorten natuurlijk glas.
Obsidiaan: het vulkanische glas
Obsidiaan is een natuurlijk glas dat diep in de aarde zijn oorsprong vindt. Bij vulkaanuitbarstingen, als het magma de aardoppervlakte bereikt, kan obsidiaan vormen onder bepaalde omstandigheden. Dit vulkanische glas bestaat grotendeels, meer dan 70%, uit niet-gekristalliseerde silica. Doordat de lava snel afkoelt, is er geen tijd voor kristalvorming, wat obsidiaan zijn glasachtige uiterlijk geeft. De kleurvariaties in obsidiaan zijn talrijk. Terwijl sommige exemplaren helder en bijna doorschijnend zijn vanwege een gebrek aan onzuiverheden, zijn andere diepzwart, vaak door de aanwezigheid van microscopische kristallen van mineralen zoals magnetiet. Bovendien zorgen de microscopische kristallen van veldspaat of mica voor de schitterende reflecties in regenboogobsidiaan.
Tektiet, meteorietglas
Tektieten ontstaan wanneer aardmateriaal smelt door de impact van een meteoriet, vervolgens de atmosfeer in wordt gelanceerd en daarna weer op aarde neerdaalt. Op hun reis door de atmosfeer smelten ze deels opnieuw, wat hen vaak een aerodynamische vorm geeft. De naam 'tektiet' komt van het Griekse woord 'tektos', wat 'gesmolten' betekent. Ze kunnen kleuren hebben variërend van groen en bruin tot grijs en zwart en bestaan voornamelijk uit silica, aangevuld met sporen van elementen zoals aluminium, ijzer en magnesium. Hoewel tektieten een glasachtige structuur hebben, bevatten ze geen water, wat ze onderscheidt van obsidiaan.
Moldaviet, groene tektiet
Moldaviet is wellicht de meest bekende tektiet en onderscheidt zich door zijn unieke groene kleur. Zo'n 14 miljoen jaar geleden trof een asteroïde met een indrukwekkende diameter van ongeveer een kilometer onze aarde. Deze botsing leidde tot het ontstaan van de Nördlinger Ries krater, met een imposante diameter van 24 km. Tijdens deze catastrofe werd de asteroïde niet alleen verpulverd, maar werden er tevens gesmolten fragmenten de atmosfeer in geslingerd. Na een reis van honderden kilometers door de lucht, belandden deze 'glazen druppels' in het gebied dat we nu kennen als Tsjechië. We noemen deze bijzondere fragmenten moldaviet, een naam die is afgeleid van de rivier de Moldau.
Libisch glas, goud tektiet
Libisch glas is een andere opmerkelijke tektiet. Deze tektiet ontstond zo'n 28 miljoen jaar geleden door de impact van een immense meteoriet en wordt tegenwoordig aangetroffen in de Egyptische woestijn nabij de grens met Libië. Wat dit woestijnglas zo uniek maakt, is zijn opvallende gele kleur, die soms wordt doorspekt met bruine tinten. Deze kleuren weerspiegelen de diverse zandlagen waaruit het glas is ontstaan. Het is de enige tektiet op aarde met zo'n opvallend gele tint, wat het de liefkozende bijnaam 'goud tektiet' heeft bezorgd. De pracht van dit woestijnglas is al duizenden jaren bekend. Ten tijde van de farao's werd het beschouwd als een waardevolle edelsteen. Het is zelfs gebruikt in de scarabee-hanger van Toetanchamon.
Agni Manitite, pseudo tektiet
De Agni Manitite, gecategoriseerd onder de pseudo-tektieten, heeft al geruime tijd vragen opgeroepen. Op het eerste gezicht heeft deze steen veel weg van een tektiet. Maar bij nadere beschouwing blijkt de Agni Manitite eigenlijk een obsidiaan te zijn. Hoe kan dit? Hoewel de steen de uiterlijke kenmerken van een tektiet vertoont, is hij niet ontstaan door de inslag van een meteoriet. Alles wijst erop dat deze steen zijn oorsprong vindt in de krachtige vulkaanuitbarstingen van Indonesië. Tijdens deze erupties werd magma met grote kracht de lucht in geslingerd, waar het stolde tot vulkanisch glas. Vervolgens viel dit, net als tektieten, terug naar de aarde in de vorm van glazen druppels. Dit is de reden dat de Agni Manitite tot de obsidiaanfamilie wordt gerekend. De naam "Agni Manitite", afkomstig uit het Sanskriet, betekent "parel van vuur", wat in deze context zeer toepasselijk is. Andere vergelijkbare pseudo-tektieten zijn saffordiet en colombianiet.
Fulguriet, bliksemglas
Een compleet andere vorm van natuurlijk glas vinden we bij fulguriet. Ditmaal is niet een meteorietinslag of een vulkaanuitbarsting de oorzaak, maar bliksem! Door een blikseminslag wordt zand omgesmolten tot glas, een andere benaming voor fulguriet is dan ook ‘versteende bliksem’. Dit resulteert in grillige buizen die de vorm van de bliksemschicht aannemen. Fulguriet wordt vaak in de woestijn gevonden en hoewel onweersbuien hier zeldzaam zijn, komen ze wel voor en vaak in extreme vormen. De meeste fulgurieten worden gevonden in duinpannen; dit is de plek waar de bliksem het vaakst inslaat, omdat het grondwater hier het dichtst aan de oppervlakte ligt.
Trinitiet, atoomglas
Een andere manier waarop glas kan ontstaan, is door een atoombom in de woestijn te laten ontploffen. Hoewel we in dit geval niet echt van natuurlijk glas kunnen spreken, is de vorming van glas na de allereerste atoomproef zeker het vermelden waard. Op een vroege ochtend, om half zes op 16 juli 1945, vond er een gebeurtenis plaats die de loop van de geschiedenis zou veranderen. In de stille woestijn van New Mexico lichtte de hemel op met de kracht van 19.000 ton TNT: de allereerste kernexplosie, een kracht die tot dan toe ongezien was. In de nasleep van deze immense explosie bleef er een krater achter, gevuld met een glasachtige substantie, genaamd trinitiet. Dit materiaal, dat voornamelijk bestaat uit siliciumdioxide, is het resultaat van gesmolten woestijnzand. Afhankelijk van het ijzergehalte in het zand kan trinitiet variëren van groene tot rode tinten.
